អគ្គាធិការដ្ឋានពុទ្ធិកសិក្សាជាតិ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា (អពសជក)
General Inspectorate for National Buddhist Education of the Kingdom of Cambodia (GINBEC)
ពុទ្ធិកសិក្សា គឺត្រូវបានគេស្គាល់ជាទូទៅថាជាស្ថាប័នអប់រំសម្រាប់តែព្រះសង្ឃដែលបានបួសនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាប៉ុណ្ណោះ ប៉ុន្តែធាតុពិត ស្ថាប័នអប់រំពុទ្ធិកសិក្សា គឺជាប្រព័ន្ធអប់រំតាមបែបសាសានាដ៏មានសក្តានុពល ដែលបានផ្តល់ការអប់រំបណ្តុះបណ្តាលដល់សមណសិស្ស សិស្ស សមណនិស្សិត និស្សិត និងកុលបុត្រខ្មែរទូទៅ ដោយមិនប្រកាន់វណ្ណៈ ពណ៌សប្បុរ ឬសាសនាឡើយ។ ស្ថាប័នអប់រំមួយនេះបានផ្តល់ឱកាសឱ្យកុលបុត្រខែ្មរទូទៅបានសិក្សារៀនសូត្រ អភិវឌ្ឍចំណេះដឹង ជំនាញ និងសមត្ថភាពចាប់ពីកម្រិតសាលាធម្មវិន័យ ពុទ្ធិកបឋមសិក្សា រហូតដល់កម្រិតពុទ្ធិកឧត្តមសិក្សានិងក្រោយពុទ្ធិកឧត្តមសិក្សា។
យោងតាមឯកសារប្រវត្តិសាស្ត្របានបញ្ជាក់យ៉ាងច្បាស់ថាវិស័យអប់រំពុទ្ធិកសិក្សា គឺស្ថាប័នអប់រំដ៏មានវ័យចំណាស់មួយនៅក្នុងព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ហើយបានបណ្តុះធនធានអ្នកប្រាជ្ញ ធម្មកោវិទ បណ្ឌិត បញ្ញវ័ន្តជាច្រើនតាំងពីអតីតកាលរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្ន។ ពុទ្ធិកសិក្សា ត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមរយៈព្រះរាជប្រកាសព្រះករុណាព្រះបាទស៊ីសុវត្ថិ លេខ ៤៩ ចុះថ្ងៃសុក្រ ១២ រោច ទុតិយាសាឍ ឆ្នាំរកា ឯកស័ក ព.ស.២៤៥២ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ១៣ ខែសីហា ឆ្នាំ១៩០៩ ដោយប្រសិទ្ធនាមថា បរមពុទ្ធវចនបរិយត្តបសាន ដែលមានទីតាំងដំបូងគេនៅនគរវត្ត (ខេត្តសៀមរាប) (វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ, ២០០៦, ទំ. ១៧)។
វិស័យពុទ្ធិកសិក្សា ត្រូវបានបិទទា្វរទាំងស្រុងអំឡុងឆ្នាំ១៩៧៥-១៩៧៩ ក្រោមការដឹកនាំនៃរបបកម្ពុជាប្រជាធិបតេយ្យ។ យោងសេចក្តីសម្រេចរបស់គណៈលេខាមជ្ឈិមបក្សនៃរដ្ឋកម្ពុជាលេខ២៩២ ដ.ខមប ចុះថ្ងៃទី ១៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៨៩ ពុទ្ធិកសិក្សា ក៏បានចាប់ផ្តើមដំណើរការឡើងវិញ មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងវត្តទួលទំពូង សង្កាត់ទួលទំពូងទី១ ខណ្ឌចំការមន រាជធានីភ្នំពេញ ដែលដំបូងឡើយបើកដំណើរការត្រឹមតែកម្រិតពុទ្ធិកបឋមសិក្សា (សាលាបាលីរង) ប៉ុណ្ណោះ លុះដល់ថ្ងៃទី១៣ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ១៩៩២ ដោយមើលឃើញពីដំណើរវិវឌ្ឍ
និងការរួមចំណែកយ៉ាងច្រើនរបស់វិស័យពុទ្ធិកសិក្សាក្នុងការរអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្ស ទើបក្រុមប្រឹក្សារដ្ឋមន្ត្រីនៃរដ្ឋកម្ពុជាបានអនុញ្ញាតឱ្យក្រសួងធម្មការ និងសាសនា បើកដំណើរការឡើងវិញនូវពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹត ដែលមានកម្រិតសិក្សាត្រឹមពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សាបឋមភូមិ (ឌីប្លូម) មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងសង្កាត់ចតុមុខ ខណ្ឌដូនពេញ រាជធានីភំ្នពេញ។ នៅឆ្នាំ១៩៩៧ ពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សាទុតិយភូមិ (បាក់ឌុប) ក៏បានបើកឱ្យដំណើរការបន្តទៀត ដើម្បីបំពេញតម្រូវការជាក់ស្តែងរបស់សមណសក្យបុត្រ ក៏ដូចជាកុលបុត្រពុទ្ធសាសនិកខ្មែរទូទៅបានសិក្សារៀនសូត្របន្ថែមទៀត។ ចំពោះការអភិវឌ្ឍចំណេះដឹង សមត្ថភាព និងជំនាញពុំមានព្រំដែនឡើយ ហេតុនេះហើយ នៅឆ្នាំ១៩៩៩ រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានអនុញ្ញាតឱ្យវិស័យពុទ្ធិកសិក្សាបើកដំណើរការពុទ្ធិកមហាវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជបន្ថែមទៀត។ ក្រោយមកតាមយោងអនុក្រឹត្យលេខ០៥ អ.នក្រ.បក ចុះថ្ងៃទី២០ ខែមករាឆ្នាំ២០០៦ ពុទ្ធិកមហាវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ បានប្រែក្លាយទៅជាពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ មានទីតាំងស្ថិតនៅក្នុងសង្កាត់ចតុមុខ ខណ្ឌដូនពេញ រាជធានីភំ្នពេញ (ខាងមុខព្រះបរមរាជវាំង)។ នៅឆ្នាំ២០០៨ ពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ បានបង្កើតសាខាចំនួនពីរបន្ថែមទៀត គឺសាខាខេត្តកំពង់ឆ្នាំង និងសាខាខេត្តបាត់ដំបង។
លើសពីនេះទៅទៀត ដោយមើលឃើញពីតម្រូវការក្នុងការអភិវឌ្ឍធនធានមនុស្សកម្រិតពុទ្ធិកឧត្តមសិក្សាមានការកើនឡើង រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជាបានអនុញ្ញាតឱ្យវិស័យពុទ្ធិកសិក្សាបើកដំណើរការនូវពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យចំនួនពីរផ្សេងទៀត ក្នុងនោះរួមមាន៖ ពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យព្រះសីហមុនីរាជា ដែលត្រូវបានបង្កើតឡើងតាមរយៈអនុក្រឹត្យលេខ៨៣អនក្រ ប.ក ចុះថ្ងៃទី២៤ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០០៧ ស្តីពីការបង្កើតពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសីហមុនីរាជា និងពុទ្ធិកសាកលវិទ្យាល័យសម្តេចអគ្គមហាសេនាបតីតេជោ ហ៊ុន សែន តាមរយៈអនុក្រឹត្យលេខ ១៩២ អនក្រ.បក ចុះថ្ងៃទី២៣ ខែសីហា ឆ្នាំ២០១១។
ដើម្បីបង្កលក្ខណៈងាយស្រួលដល់ដំណើរការបណ្តុះបណ្តាល ការគ្រប់គ្រង និងការសម្របសម្រួលការងារវិស័យពុទ្ធិកសិក្សាប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់ ប្រមុខរាជរដ្ឋាភិបាល និងថ្នាក់ដឹកនាំតាមឋានានុក្រមបានសម្រេចបង្កើតអគ្គាធិការដ្ឋានពុទ្ធិកសិក្សាជាតិ នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាទទួលបន្ទុកគ្រប់គ្រងពុទ្ធិកបឋមសិក្សារហូតដល់ពុទ្ធិកឧត្តមសិក្សា និងក្រោយពុទ្ធិកឧត្តមសិក្សាទូទាំងប្រទេស។[1] ជាងនេះទៅទៀត ដើម្បីពង្រឹងការងារពុទ្ធិកសិក្សាឱ្យកាន់តែល្អប្រសើរថែមទៀតនោះ និងទៅតាមដំណើរវិវឌ្ឍរបស់សង្គមក៏ដូចជាការអភិវឌ្ឍរបស់ប្រទេសកម្ពុជា អគ្គាធិការដ្ឋានពុទ្ធិកសិក្សាជាតិត្រូវបានដាក់ស្ថិតនៅក្រោមចំណុះនៃក្រសួងធម្មការនិងសាសនា
ដែលមានថ្នាក់ស្មើនឹងអគ្គនាយកដ្ឋាននិងមានផ្នែកចំណុះចំនួន ០៤ រួមមានផ្នែកពុទ្ធិកបឋមសិក្សានិងធម្មវិន័យ ផ្នែកពុទ្ធិកមធ្យមសិក្សាផ្នែកពុទ្ធិកឧត្តមសិក្សា និងក្រោយពុទ្ធិកឧត្តមសិក្សា និងផ្នែករដ្ឋបាលនិងគណនេយ្យ។[2] ក្រោយមកទៀត នៅឆ្នាំ២០២១ ដើម្បីសម្រួលដល់ការងារបណ្តុះបណ្តាល និងការចាក់ផ្សាយកម្មវិធីទូរសិក្សាក្នុងអំឡុងសម័យកាលនៃវិបត្តិជំងឺកូវីដ-១៩ កំពុងរាតត្បាតខ្លាំងរាជរដ្ឋាភិបាលនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជាបានសម្រេចដំឡើងពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹតឱ្យមានថ្នាក់ស្មើនាយកដ្ឋាន[3]ផងដែរ។ ដូច្នេះ អគ្គាធិការដ្ឋានពុទ្ធិកសិក្សាជាតិ នាពេលបច្ចុប្បន្នមានផ្នែកចំណុះចំនួន ០៥ រួមទាំងផ្នែកពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹត។
[1] អនុក្រឹត្យលេខ ៨៨ អនក្រ.បក ចុះថ្ងៃទី២៨ ខែសីហា ឆ្នាំ២០០៦ ស្តីពីការបង្កើតអគ្គាធិការដ្ឋានពុទ្ធិកសិក្សាជាតិនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។
[2] អនុក្រឹត្យលេខ ១៥៤ អនក្រ.បក ចុះថ្ងៃទី១១ ខែកក្កដា ឆ្នាំ២០១១ ស្តីពីការរៀបចំ និងការប្រព្រឹត្តទៅរបស់ក្រសួងធម្មការនិងសាសនា។
[3] អនុក្រឹត្យលេខ ៧០ អនក្រ.បក ចុះថ្ងៃទី១០ ខែឧសភា ឆ្នាំ២០២១ ស្តីពី ការដំឡើងពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹតមានថ្នាក់ស្មើការិយាល័យទៅជាថ្នាក់ស្មើនាយកដ្ឋានចំណុះផ្ទាល់អគ្គាធិការដ្ឋានពុទ្ធិកសិក្សាជាតិ។